امیدی به رنگ لاجوردی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما،مرکز اصفهان؛ نابرده رنج گنج میسر نمی شود، این وصف حال جوان ۳۰ ساله ای است،که صدای گام های دوران کودکی اش هنوز هم از گذرهای پرزرق و برق و پیچ در پیچ بازار تاریخی امام به گوش می رسد و مو سفید کرده های این میدان همه از همت و عرق پیشانی اش خاطره دارند.
کودکی که با پادرمیانی پدر و سماجت خود شاگرد استاد رُبین ارمنی شد و شب و روزش را با کوبیدن سنگ های لاجوردی سپری کرد و تحقق آرزوهایش را کسب مهارت در هنر تازه رونق گرفته فیروزه کوبی در اصفهان می دید.
از امیر آقاجانی می گویم، هنرمندی که هرچند هنوز خستگی یک ماه کار و مذاکره در غربت از تنش بیرون نرفته ،اما دعوت مصاحبه من را به همراه رییس اتحادیه ی شرکت های تعاونی صنایع دستی اصفهان در فروشگاهش واقع در بازار حکیم پذیرفت و پس از گپ و گفتگویی کوتاه با هم راهی سرای هنرمندان رحیم خاتون آبادی میدان امام جایی که وی از ۱۴ سالگی با گذراندن فراز و نشیب های دوره شاگردی اش ، با اجاره کارگاهی 20 متری یکی از معدود تولید کنندگان فیروزه کوبی در آن زمان و استاد کار پنج شاگرد دیگر شده بود رفتم.
هرچند امروز آن کارگاه کوچک با صاحبان جدیدش تغییر کاربری یافته ، اما آقای آقاجانی می گوید:تمام ایده ها و رویاهایش برای آینده از این مکان آغاز شده و دوسال پس از تاسیس کارگاهش، یعنی در سال۸۴ با فراهم شدن بسترهای مناسب تولید به همراه شاگردانش روزانه ۱۰ ظرف فیروزه کوبی طراحی ، ساخته و روانه بازار می کرده است.
این کارآفرین جوان که امروز یکی از بزرگ ترین صادر کنندگان و تولید کنندگان هنر فیرزه کوبی در نصف جهان قطب تولید این محصول به گفته فیض الهی رییس اتحادیه ی شرکت های تعاونی صنایع دستی اصفهان است، در سال ۹۴ به عنوان تولید کننده برتر صنایع دستی کشور معرفی شده و دارنده اولین نشان ملی استاندارد در این رشته و دریافت گواهی نامه iso9001 نیز هست.

رونق سنگ های لاجوردی به تولید

سال ها شکست خوردم و ایستادم ، نامهربانی دیدم و خم به ابرو نیاوردم و به دیگران همکارانم امید دادم ، این ها را امیر آقاجانی با گاهی بغض و البته غرور برایم تعریف می کند و می گوید:حالا ثمره تمام آن 15 سال تلاشش 16 کارگاه کوچک و بزرگ در استان های مختلف کشور و یک کارخانه هزار و 300 متری در اصفهان است.
واحدهای تولیدی کوچک و بزرگی که امروز زمینه اشتغال بیش از 800 نفر به صورت مستقیم و هزار و 200 نفر به صورت غیر مسقیم را فراهم کرده است ،که البته بخشی از این زمینه های اشتغالزایی با تاسیس کارگاه هایی در روستاهای کم برخودار به وجود آمده ،این ها را آقاجانی با لحنی همراه با غرور و افتخار توضیح می دهد.
برایم جالب بود به یکی از کارگاه ها بروم و از نزدیک با روند ساخت ظروف خیره کننده فیروزه کوبی آشنا شوم، به پیشنهاد وی این بار راهی یکی از روستاهای شرق اصفهان شدیم.
در هنگام ورودم به این کارگاه حدود ۴۰۰ متری در بخش جرقویه علیا امیر آقاجانی من را با آسیه غنی مسوول واحد تولید کارگاه های این کارآفرین کشور آشنا کرد.
خانم غنی با توضیحی مختصر در خصوص چگونگی شکل گیری ایده ی راه اندازی کارگاه های فیروزه کوبی در روستاهابه اشتغال بیش از 230زن سر پرست خانوار، افراد تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد در واحدهای تولیدی این تیم جوان اشاره می کند و نوید آن را می دهد که دور از انتظار نیست که این افراد روزی خود با هنرشان بتوانند نان آور خانه های دیگری نیز باشند.
در قسمتی از این کارگاه دقت و مهارت یکی از خانم های هنرمند به اسم مهری امیری نظرم را جلب کرد و از وی که می گوید: ساخت ظروف فیروزه کوبی را از حدود هفت سال گذشته آغاز کرده در مورد نحوه کارش می پرسم .
این هنرمند ۴۰ ساله که خود حالا استاد کار سه شاگرد تازه وارد دیگر در کارگاه نیز هست می افزاید: در این هنر که حدود 30 سال گذشته فردی به اسم حاج داداش آن را در اصفهان ابداع کرده و این استان حالا تولید کننده ۸۰ درصد از ظروف فیروزه کوبی کشور است ،البته براساس نظر کارشناسان میراث فرهنگی ، ابتدا فیروزه های ریز و درشتی که از نیشابور وارد می شود با کمک چند نفر از کارگران کارگاه جدا شده و سپس این سنگ های لاجوردی زنده با دقت و البته مهارتی خاص بر روی پایه‌هایی از مس، برنج ، ورشویی یا برنزی به صورت موزائیکی با نوعی لاک تیره رنگ کنار هم قرار می گیرد و سپس لعاب داده می شود.
وی اعتقاد دارد: هر چه فاصله کمتری بین قطعات فیروزه باشد، ارزش هنری این اثر بیش تر است.
آسیه غنی نیز با تایید صحبت های خانم امیری و اشاره به اینکه استادکاران این هنر فیروزه ای در اصفهان بیش تر از ۱۰ تا ۱۲ تن نیستند برایم می گوید: روزانه در هریک از کارگاه های تولیدی آنان 70 ظرف فیروزه کوبی تولید و روانه بازار می شود .

همتی بلند به سختی سنگ

به گفته ی رییس اتحادیه ی شرکت های تعاونی صنایع دستی اصفهان که خود یکی از هنرمندان برجسته این دیار است ، سال های اخیر بهترین و بدترین زمان برای تولید آثار صنایع دستی در کشور بوده است.
غلامرضا فیض الهی می افزاید: بدترین بوده چرا که با کاهش ورود گردشگران ، پایین آمدن قدرت خرید مردم و همچنین بی مهری اداره های دولتی به اعطای هدایا و سوغاتی های هنری ، فروش آثار صنایع دستی کاهش یافته و موجب شده تا برخی از فعالان این عرصه به مشاغلی شامل رستوران گردانی روی آورند.
اما یک روی دیگر شرایط اقتصادی جامعه نیز می تواند به نوعی و به نقل از آقای فیض الهی مطلوب باشد ، چرا که با افزایش قیمت دلار و پایین آمدن ارزش ریال ، می توان با اعزام هنرمندان به نمایشگاه های بین المللی بسترهایی را برای ترغیب خارجی ها به خرید آثار هنری اصیل ایرانی فراهم کرد .
هرچند روح الله ایوبی یکی ازتولید کنندگان و صادرکنندگان محصولات صنایع دستی که من چند روز پس از دیدار با غلامرضا فیض الهی با وی در بازارچه چهارسو مقصود دیدار داشتم می گوید: هزینه اعزام هنرمندان به نمایشگاه های بین المللی برای دولت ،گران تمام می شود و بیش تر فعالان این عرصه به ندرت آن هم با هزینه شخصی خود در این رویداد های فرهنگی شرکت می کنند و بهتر است با کمک سفارتخانه های ایران در کشورهای مقصد این مشکل برطرف شود.
اما درست در همین شرایط کاهش سود دهی تولید محصولات صنایع دستی برای برخی از هنرمندان، امیر آقاجانی در زمانی که مشغول بسته بندی گلدان های فیروزه کوبی برای ارسال به مشتریان عربی اش بود،برایم تعریف می کند ،دست روی دست نگذاشته و برای رونق فروش محصولات خود با اولویت قرار دادن بازار داخلی و البته با تکیه بر خلاقیت و نوآوری ، 4 نوع طرح فیروزه کوبی موجود در بازار را به 160 مدل رسانده و در سال 94 اولین و بزرگ ترین فروشگاه VIPصنایع دستی اصفهان را راه اندازی کرده است.
این کار آفرین جوان ایجاد بسته بندی مناسب، بازاریابی الکترونیک، صدور گارانتی ، شناخت ذائقه مشتری و تغییر کاربری ظروف صنایع دستی از تزئیتی به مصرفی را عامل موفقیتش می داند.

رهاورد فیروزه ای نصف جهان برای جهان

در حال گفتگو با امیر آقاجانی در یکی از فروشگاه هایش واقع در غرب میدان امام بودم که درخشش چشمان مملو از اشتیاق دو گردشگر در پشت ویترین فروشگاه نظرم را جلب کرد، کنجکاوانه به سمت آنها رفتم و با کمک ترجمه ی آقای پناهی از علت این همه ذوق و هیجان پرسیدم ، خانم تیلدا به همراه همسرش آقای چارلی جونز آمریکایی که هر دو در رشته it تحصیل کرده اند و حدود سه روز است که به اصفهان آمدند ، می گوید: در گذشته از اصفهان زیاد شنیده و تحقیق کرده ام و همیشه برایم جالب بود تا به این شهر که مشهور است به نصف جهان و بیش از 65 درصد از صنایع دستی ایران را تولید می کند سفر کنم.
این زن 34 ساله آمریکایی ادامه می دهد: در مدت زمان کم اقامتم همه جای اصفهان به خصوص صنایع دستی اش برایم هیجان انگیز بوده و حالا که ظروف فیروزه کوبی را می بیند از این همه زیبایی به وجد آماده است و قصد دارد یکی از این آثار را به عنوان یادگاری از فرهنگ مردم این شهر با خود به کشورش ببرد .
پس ازگفتگوی من با این زوج گردشگر مدیر صادرات کارگاه های فیروزه کوبی آقای آقاجانی به مشتریان آلمانی ، آمریکایی ، چینی ، ایتالیایی ، عمانی ، قطری ، استرالیایی ،ترکیه ای ، انگلیسی و لبنانی این مجموعه اشاره می کند و می گوید: این تیم هم اکنون در 16 کشور دنیا 70 نمایندگی فروش برپا کرده است.
محمدرضا اسدی با بیان اینکه این جوانان خلاق با صادرات محصولات خود امسال 350 هزار دلار درآمد ارزی برای کشور به ارمغان آورده اند می افزاید: این تیم حرفه ای در صدد هستند میزان درآمد حاصل از صادرات را به سه برابر افزایش دهند.
مذاکره با چهار کشور اروپایی که در خواست نمایندگی فروش داشتند از دیگر برنامه های این تیم است که آقای اسدی به آن اشاره می کند .

ناهمواری در مسیر توسعه

هرچند این روزها حال تولید و فروش محصولات صنایع دستی برای برخی از هنرمندان از جمله آقای آقاجانی خوب است ، اما وی دل پردردی هم از برخی مسوولان این حوزه دارد ،و به پیچ و خم های دریافت تسهیلات برای توسعه کسب و کارش اشاره می کند.
این هنرمند فیروزه کوبی می افزاید: من کارآفرینی هستم که تمام سرمایه ام را در مسیر اشتغال و توسعه حرفه ام گذاشتم و بنا به درخواست بانک ، سند ملکی میلیاردی برای ضمانت ندارم.
بیمه هنرمندان یکی دیگر از معضلاتی است که آقای آقاجانی و البته دیگر استاد کاران از آن صحبت می کنند و ادامه می دهد: وقتی من به عنوان یک کارآفرین مجبور باشم از تعرفه آزاد برای بیمه شاگردان و کارمندانم استفاده کنم ، به ناچار بنابر فشارهای اقتصادی مجبور به تعدیل نیرو نیز خواهم شد .
البته گلایه ها و مشکلات در خصوص تولید و صادرات صنایع دستی زیاد است ، به طور مثال در گفتگوی تلفنی که با معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان داشتم وی به نبود آمار دقیقی از میزان صادرات این محصولات اشاره می کند .
چرا که به اعتقاد جعفرجعفر صالحی ما در این حوزه با معضلی به اسم صادرات چمدانی مواجه هستیم و محصولات صنایع دستی به صورت خام و روزنامه پیچ شده در ساک مسافرانی که مقصدشان خارج از مرزهای کشورش است جابه می شود.

تلاش برای ماندن و ماندگار شدن

برای پیگیری معضلات پیش روی هنرمندان صنایع دستی اصفهان راهی اتاق بازرگانی و دفتر رییس شرکت توسعه صادرات استان شدم،جایی که به گفته معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی استان می توانستم سرنخ هایی از راه حل ها در خصوص مشکلات پیش روی استادکاران این حرفه را بیابیم.
علیرضا حق شناس که به تازگی از یک جلسه دو ساعته کاری برگشته بود،در پاسخ به انعکاس مشکلاتی که از هنرمندان برایش گفتم، تاکید می کند: بسیاری از این معضلات در استان قابل حل نیست و نیاز به همت و جهادی ملی دارد.
وی تحقیق در خصوص بازارهای هدف و نداشتن مرکزی پژوهشی در این خصوص را مهم ترین مشکل در حوزه صنایع دستی می داند و اشاره می کند: با توجه به اینکه به تازگی میز صنایع دستی به اصفهان واگذار شده امیدوار هستیم اتفاقات خوبی از این استان برای هنرمندان رقم بخورد.
برپایی هایپر صنایع دستی واقع در خیابان سپه در ۲۰ روز گذشته ،یکی دیگر از اتفاقات خوب این حوزه است که می تواند به اعتقاد آقای حق شناس معرفی محل خریدی برای گردشگران باشد و علاوه بر آن با جلوگیری از پراکنده کاری به یک بازار با ثبات صنایع دستی در کنار میدان امام نیز تبدیل شود.
رییس توسعه صادرات اتاق بازرگانی استان همچنین با اشاره به برپایی نمایشگاه هایی دائمی در روسیه و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر و عمان نیز برای رونق صادرات خبر می دهد و می افزاید: یکی دیگر از بزرگ ترین مشکلات این حوزه کپی برداری چشم بادامی های چینی ها است، که تاکنون صدمات زیادی به اقتصاد هنرمندان ایرانی وارد کرده و امیدوارم با وجود روابط خوبی که میان دو کشور برقرار شده این معظل به زودی برطرف شود.

حرف آخر

هنگام خروج از بازار تاریخی امام و مشاهده آثار خوش آب و رنگ حاصل از دستان هنرمندان مستقر در این میدان، به این فکر می کنم،صنایع دستی نشانه ای از فرهنگ و هویت و چاشنی زندگی مردمان این آب و خاک است که بی‌توجهی به این ظرفیت کم نظیر هم به اقتصاد کشور ضربه می‌زند و هم به آسانی راه را برای رونق بازار مصنوعات بی‌کیفیت آن طرف آبی ها هموار می‌کند.
نگارنده:عاطفه بختیار