دفاع مقدس ؛ گنجینه‌ای زنده برای امروز و فردا

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، آیین رونمایی از کتاب «تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت محسن رضایی» با حضور سردار سرتیپ رمضان شریف ریاست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سردار مهدی فضلی و یدالله ایزدی، راوی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ دفاع مقدس در سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.
 سرتیپ رمضان شریف عنوان کرد: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران فرصتی مغتنم است؛ چرا که این آوردگاه فرهنگی مورد توجه فرهیختگان جامعه قرار دارد و بستری است برای تبیین مقاطع حساس و سرنوشت‌ساز تاریخ کشور، به‌ویژه دوران هشت‌ساله دفاع مقدس. باید از این ظرفیت ارزشمند و همچنین سایر نمایشگاه‌های فرهنگی بهره گرفت تا بتوانیم تاریخ وقایع بزرگی را که بر این ملت گذشته است، به نسل‌های امروز و فردا منتقل کنیم.

وی افزود: ما با واقعیت مواجهیم. زمانی که جنگ تحمیلی آغاز شد، جمعیت کشور حدود سی میلیون نفر بود، اما اکنون، بیش از پنجاه میلیون نفر از جمعیت ایران، تجربه مستقیم و ملموسی از دفاع مقدس ندارند. بنابراین، انتقال مفاهیم، ارزش‌ها، تجربه‌ها و واقعیات آن دوران به نسل جدید، ضرورتی انکارناپذیر است.
سردار شریف در ادامه گفت: اگر ملتی در جنگی شکست بخورد، باید برای سال‌های متمادی، حقارت آن شکست را تحمل کند. اما ملت ایران در دفاع مقدس، به برکت رهبری حکیمانه امام راحل و شجاعت فرماندهان دلاور، اجازه ندادند که ملت احساس شکست و تحقیر را تجربه کند. ما در برابر همه زیاده‌خواهان و متجاوزان ایستادیم و سرافراز ماندیم.

وی تصریح کرد: نمایشگاه کتاب، بستری است برای تبیین این مقطع شوق‌انگیز و افتخارآمیز؛ مقطعی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در آن نقش‌آفرینی بی‌بدیلی داشته است. یکی از ابتکارات سپاه در همان دوران این بود که هم‌زمان با طراحی عملیات‌ها، راویانی را برای ثبت و ضبط لحظه‌به‌لحظه وقایع جنگ پیش‌بینی کرد. این هم‌زمانی ثبت تاریخ با رخداد‌های میدانی، سبب شد که گنجینه‌ای از اسناد و روایات زنده فراهم آید.
رئیس مرکز اسناد اضافه کرد: امروز، بیش از بیست‌وپنج هزار نوار کاست صوتی و بیش از دویست دفتر ثبت وقایع در اختیار داریم که همراه گردان‌ها و فرماندهان بوده و حاوی اطلاعات بی‌نظیری از جبهه‌هاست. افزون بر این، بیش از بیست‌هزار گزارش تفصیلی مکتوب نیز موجود است که در همان دوران تهیه شده و اکنون بخشی از اسناد غنی مرکز را تشکیل می‌دهد.

شریف ادامه داد: خوشحالیم که بخشی از این ذخایر ارزشمند را توانسته‌ایم به محصولات فرهنگی تبدیل کنیم. از نمایشگاه قبلی تاکنون، پنجاه و نه عنوان کتاب جدید، در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. این آثار، با اتکا به مستندات معتبر و با شهادت فرماندهان دوران دفاع مقدس، پایه‌ای تاریخی، موثق و قابل اعتماد خواهند بود.
وی درباره کتاب توضیح داد: در حال حاضر، بیش از بیست راوی و پژوهشگر متخصص در حوزه تاریخ شفاهی در اختیار داریم و اساتیدی در این حوزه تربیت شده‌اند که نشان می‌دهد ما می‌توانیم هیچ فرصتی را از دست نداده و نخواهیم داد و همواره برای ارائه این مستندات به جامعه آماده‌ایم.

بخشی از این تاریخ، به فرماندهی محسن رضایی بازمی‌گردد؛ فردی که با نقش‌آفرینی در سطوح عالی فرماندهی، نگاه راهبردی و تحلیل‌محور به جنگ داشت. تاکنون یک جلد از کتاب‌های مربوط به روایت‌های او منتشر شده و جلد‌های بعدی نیز در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.
شریف افزود:اگر بتوانیم این بخش از تاریخ را از زاویه نگاه دکتر رضایی در قالب کتاب مستند کنیم، خواهیم توانست نقش مردم، کشور‌های بیگانه و مسئولان داخلی در دوران دفاع مقدس را به‌خوبی تشریح کنیم. ما دفاع مقدس را صرفاً برای ثبت در تاریخ تبیین نمی‌کنیم، بلکه هدف ما آن است که خلاقیت‌ها و ابتکاراتی که در دوران جنگ در عرصه‌ی فرماندهی، مدیریت و بسیج مردمی پدید آمد، استخراج و به‌عنوان الگویی برای مدیران امروز کشور ارائه کنیم.
ریاست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس درانت‌های صحبت خود گفت: علی‌رغم همه کارشکنی‌هایی که دشمنان این ملت انجام داده‌اند، دفاع مقدس برای ما نقطه‌ای درخشان در تاریخ است؛ مقطعی که در آن، با وحدت ملی، هوشمندی فرماندهان، ایثار رزمندگان و هدایت‌های مقام معظم رهبری، الگویی ماندگار از اقتدار، ایمان و مقاومت شکل گرفت.

مجری برنامه با اشاره به مبانی روش تدوین تاریخ شفاهی در مرکز اسناد دفاع مقدس، تأکید کرد: چهار ویژگی بنیادین، شالوده این پروژه عظیم را تشکیل می‌دهند: روند‌محوری، روش‌مندی، هدف‌مندی و سند‌محوری. این اصول، مبنای طراحی و اجرای طرح‌های مستند‌سازی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، قرار گرفته‌اند.

در ادامه، ایزدی از مسئولان مرکز، درباره سیر تاریخی شکل‌گیری و تدوین این پروژه توضیح داد: مرکز اسناد دفاع مقدس تقریباً همزاد انقلاب اسلامی است و از همان روز‌های نخست نهضت، در قالب دفتری در میان پاسداران انقلاب، با هدف ثبت وقایع انقلاب و سپس دفاع مقدس، شکل گرفت.
راویانی که در کنار فرماندهان حاضر بودند، از آغاز طراحی عملیات‌ها تا اداره میادین نبرد، وقایع را از بالاترین سطوح تصمیم‌گیری تا صحنه میدانی گردآوری کرده‌اند و همه این مستندات در این مرکز تجمیع شده است.

ایزدی افزود:، اما به مرور روشن شد که صرف اسناد رسمی و مکتوبات، توان روایت‌گری همه‌جانبه از جنگ را ندارد. جنگ وجوه متعددی دارد؛ وجوهی ناپیدا و پیوسته و گاه نادیده گرفته‌شده؛ بنابراین مرکز به این نتیجه رسید که برای تکمیل روایت خود، باید به سراغ افراد حاضر در صحنه برود و از آنان بپرسد: چرا جنگ متوقف نشد؟ چرا ما در جایی غافلگیر شدیم؟ و بسیاری پرسش‌های دیگر که تنها با گفت‌و‌گو با بازیگران اصلی جنگ پاسخ می‌یابد.

وی ادامه داد: رضایی باید می‌ماند و شهید نمی‌شد تا ناگفته‌های جنگ را روایت کند. تاکنون بیش از پنج هزار ساعت گفت‌وگوی ضبط‌شده با ایشان انجام شده است. این گفت‌و‌گو‌ها تنها ستایش تاریخ نیست، بلکه گفت‌وگویی نقادانه است که در آن، چرایی برخی تصمیمات و عملکرد‌ها با دقت بررسی و تحلیل شده است. در جلد نخست این مجموعه، تنها شش ماه از دوران دفاع مقدس پوشش داده شده است.
ایزدی درباره روش مصاحبه گفت: روش گفت‌و‌گو به شکل هم‌روایی انجام شده، بدین معنا که نظرات دیگر فرماندهان و تحلیل‌گران نیز به اطلاع دکتر رضایی رسیده و بازتاب یافته است. کتاب نقل‌قول مستقیم از زبان اوست. برای حفظ اصالت تاریخ شفاهی، دخالت ادبیات در متن به حداقل رسیده و تنها در جایی که فهم مطلب دشوار می‌شد، ویرایش جزئی صورت گرفته است.

وی در پایان افزود: یکی از نقد‌های مهم وارد شده به این اثر، تأخیر در انتشار آن است. این تأخیر موجب شده کتاب، از منظر مخاطب، کهنه به‌نظر برسد. امید است جلد‌های بعدی هرچه سریع‌تر آماده و منتشر شود.

در ادامه مراسم، سردار علی فضلی نیز در سخنانی اظهار داشت: خدا را شکر می‌کنم که توفیق حضور در این مراسم رونمایی را پیدا کردم. تصور می‌کردم در چنین مراسمی، همه مصلی گرد هم می‌آیند، اما در هر صورت، شکرگزاریم که عمر به دکتر رضایی داد تا بخشی از تاریخ دفاع مقدس را ثبت و ضبط کند.
وی با اشاره به نقش مرحوم اردستانی، راوی برجسته دفاع مقدس، گفت: زحمات این عزیز، نقشی بزرگ در ماندگاری روایت دفاع مقدس داشته است. ویژگی دکتر رضایی آن است که دفاع مقدس را بی‌نیاز از اغراق یا گزافه‌گویی می‌داند. آن‌چه بوده، خود روشن و گویاست. دفاع مقدس میدانی بود که آموزه‌های قرآنی و صداقت عملی در آن تجلی یافت.

سردار فضلی ادامه داد: دکتر رضایی با بصیرتی کم‌نظیر، افق‌های دورتری را می‌دید. او همواره تحلیل‌هایی فراتر از میدان نبرد داشت. اگرچه فتح خرمشهر، نگین دفاع مقدس است، اما دشمن به خوبی می‌دانست که بعد از هر عملیات، ارتش، سپاه، بسیج و مهندسان جنگ، با وحدتی مثال‌زدنی پیش می‌روند. از همین رو بود که بلافاصله پس از آن، رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان حمله کرد.

وی با ذکر خاطره‌ای از شهید همت گفت: در مقطعی از جنگ، در کنار شهید همت بودم. زمانی که از او درباره اهداف عملیات‌ها پرسیده می‌شد، با صبر و متانت پاسخ می‌داد. اقناع‌سازی یکی از ویژگی‌های مهم فرماندهان در دفاع مقدس بود. اقناع نسل جوان در آن دوران، نقشی کلیدی داشت.

وی در ادامه با اشاره به عملیات کربلای چهار اظهار داشت: در آن عملیات، فرماندهان لشکر مأمور شدند که شخصاً و رأساً گزارش بنویسند. یعنی از هر هزار فرمانده، گزارشی تهیه شد. این اسناد، به‌مثابه سند زنده جنگ، باید ثبت می‌شد. این کار دو حسن داشت؛ نخست آموزش مستمر فرماندهان، و دوم، تولید مستنداتی که چراغ راه آیندگان باشد.
سردار فضلی در پایان گفت: بسیج مردمی در آن دوران، بی‌نظیر بود. همه آمده بودند برای خدا و دفاع از میهن. آن‌چه امروز در این کتاب‌ها و مستندات روایت می‌شود، میراث گرانبهایی است که باید آن را با دقت حفظ و منتقل کرد.

سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است.
هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان مهیا کرده است.