ضایعات بلای جان کشاورزی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز فارس؛ در میدان میوه و تره بار کلان شهر شیراز که چهار راه ورود و خروج روزانه ۷ هزار تن محصولات باغی و زراعی از شهرستان‌ها و استان‌های مختلف است هر روز تصاویر غم انگیزی از دور ریز ضایعات میوه و سبزیجات رقم می‌خورد. غرفه‌ها را که نگاه می‌کنی جعبه‌های متعدد حاوی میوه‌ها و تره باری می‌بینی که می‌توانست در سبد غذایی مردم قرار گیرد و حتی صدور آن‌ها به خارج از کشور ارز آوری خوبی به همراه داشته باشد، اما حالا تنها زباله‌ای بیش نیستند.

آمار‌ها نشان می‌دهد تنها در میدان بزرگ میوه و تره بار شیراز ماهانه ۲۶۰ تن میوه و سبزیجات دورریز می‌شود که ارزش ریالی آن‌ها بیش از ۲۰ میلیارد ریال تخمین زده می‌شود.
پای درد دل غرفه داران میوه و تره بار
یکی از غرفه داران خسته از کار روزانه برای خودش چای ریخته تا خستگی از تن بیرون کند. کنار غرفه اش چندین جعبه روی هم گذاشته شده که میوه‌ها و سبزیجات دور ریز را در آن‌ها ریخته تا بار یک کامیونت کند. قندی در دهانش می‌گذارد و جرعه‌ای از چایش را سر می‌کشد شاید می‌خواهد تلخی دیدن این همه دور ریز را با شیرینیِ چای قند پهلو فراموش کند.وقتی موضوع گزارشم را می‌شنود می‌گوید روزی ۵ درصد میو ه ها و سبزی‌های غرفه اش زباله می‌شود و ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومان به او ضرر وارد می‌شود

غرفه دار دیگر نیز به جمع ما اضافه می‌شود و می‌گوید بنویس نبود سردخانه بلای جانمان شده اگر سردخانه بود حتی اگر یک تن بار داشتم آن‌ها را در سردخانه نگه می‌داشتم و به مرور برای فروش عرضه می‌کردم. دیگری می‌گوید مشاهده این همه دور ریز میوه و تره بار دیگر دارد عادی می‌شود. بارِ امروزِ من از اردبیل آمده و این مسافت طولانی بار را خراب می‌کند سردخانه‌ای هم که نیست آن‌ها را نگهداری کنیم مجبوریم آن‌ها را دور بریزیم.

در یکی از میوه فروشی‌های سطح شهر هم فروشنده گله می‌کرد روزی ۱۵ تا ۲۰ کیلو از میوه‌ها و سبزیجاتش خراب می‌شود.

مشکل از کجاست؟
رییسی مدیر میدان میوه و تره بار شیراز با تایید حرف غرفه داران می‌گوید علاوه بر نبود سردخانه با گنجایش بالا برای نگهداری از محصولات باغی و زراعی که روزانه وارد میدان می‌شود، بسته بندی نامناسب و حمل میوه‌ها توسط کامیون‌هایی که سردخانه ندارند علت اصلی دور ریز شدن میوه و تره بار است.
به گفته او روزانه ۳ تن میوه و ۷ تن سبزیجات در میدان تره بار شیراز، ضایع و فاسد می‌شود.

کارشناسان اقتصاد در تعریف ضایعات می‌گویند وقتی مقداری از یک کالای خاص و کالای مشتق شده از آن وارد چرخه مصرف نمی‌شود ضایعات بوجود می‌آید.

رییس اداره تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شیرازمی گوید ضایع و فاسد شدن میوه‌ها و تره بار در تمامی مراحل تولید، توزیع و مصرف رخ می‌دهد. به گفته ره بین ضایعات در مراحل تولید شامل کاشت، داشت و برداشت به دلیل استفاده نادرست و به موقع از نهاده‌ها مثل کود، بذر و نیروی انسانی رخ می‌دهد. ضایعات مرحله توزیع در حین بازاریابی و بازار رسانی اتفاق می‌افتد و ضایعات مصرف نیز به فرهنگ مصرف کننده و نوع مصرف بستگی دارد.
از نظر علمی در تمام میوه‌ها و سبزی‌ها و محصولات ریشه‌ای ۶۵ تا ۹۵ درصد آب وجود دارد که پس از برداشت می‌توانند به اعمال حیاتی قبل از برداشت نیز ادامه دهند. به گفته رییس اداره تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شیراز، زمانی که اندوخته‌های غذایی و آبی میوه‌ها و سبزی‌ها به پایان برسد، این محصولات مرده و فاسد می‌شوند و در این میان شرایطی مانند نگهداری یا جابجایی طولانی محصول در زیر نور شدید آفتاب و آسیب فیزیکی، موجب تسریع در فساد محصولات می‌شود.

این کارشناس کشاورزی همچنین ناکافی بودن مراقبت‌های زراعی یا ناقص بودن آنها، نبود مهارت‌های شغلی در کارگران هنگام برداشت و جابجایی محصول، رعایت نکردن فاصله‌های کاشت، نامناسب بودن ماشین‌های برداشت و فرسودگی آنها، نامناسب بودن شکل و اندازه مواد بسته بندی، رعایت نکردن نکات فنی در نگهداری، طولانی بودن فاصله مراکز تولید تا مراکز مصرف و نگهداری، دور ریز و ضایع شدن محصولات زراعی و باغی را در پی دارد.

برخی کارشناسان هم بر این باورند که نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و صنایع بسته بندی و نگهداری کافی در بخش کشاورزی و همچنین یکپارچه و مکانیزه نبودن اراضی کشاورزی در فارس باعث شده مقدار زیادی از محصولات زراعی و باغی در اثر حمل و نقل و نگهداری طولانی و نامناسب ضایع شوند.
عوامل موثر بر کاهش ضایعات کشاورزی
میوه‌ها و سبزیجات از جمله مهمترین محصولات کشاورزی هستند که در تامین نیاز غذایی و سلامت افراد جامعه نقش مهمی بازی می‌کنند؛ بنابراین حفظ بیشترِ این محصولات و طولانی کردن عمر مصرف آن‌ها می‌تواند علاوه بر توسعه اقتصادی به سلامت و امنیت غذایی جامعه کمک موثری کند.
در این میان با توجه به منابع تولید محدود در بخش کشاورزی، تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی، توسعه انبار‌ها و سردخانه‌ها و استفاده از فن آوری‌های نوین فرآوری، حمل و نقل و بسته بندی می‌تواند بدون فشار بیش از حد به منابع تولید، توسعه همه جانبه بخش کشاورزی را به ارمغان آورد و بخش قابل توجهی از ضایعات محصولات کشاورزی از جمله میوه و تره بار را بازیابی کند.

 با توجه به این راهکار‌ها مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌گوید از ابتدای امسال تا کنون فعالیت ۱۴ واحد صنعتی با ظرفیت بیش از ۱۲ هزار تن،  کاهش بیش از چهار هزار تنی ضایعات محصولات کشاورزی را به همراه داشته است.
به گفته صادقی تا پایان امسال هم ۶۵ واحد صنعتی از جمله ۲۰ سردخانه و انبار سرد نگهداری محصولات کشاورزی و ۲۴ واحد صنعتی با هدف بسته‌بندی محصولات کشاورزی با هدف کاهش ضایعات کشاورزی به بهره برداری می‌رسد.
محمد حسن پور معاون خدمات شهرداری شیراز هم از راه اندازی سردخانه‌ای با ظرفیت ۵۰ هزار تن در میدان میوه و تره بار شیراز خبر می‌دهد که با ساخت آن مشکل دورریز ده‌ ها تن میوه و سبزیجات در کلان شهر شیراز رفع می‌شود.
شکوفایی اقتصادی با کاهش ضایعات کشاورزی
سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن محصول زراعی و باغی در فارس تولید می‌شود که ضایع شدن ۳۰ درصد از این محصولات به معنای نادیده گرفتن وضع نابهنجار خشکسالی و بحران کمبود آب در این استان است؛ چرا که اگر جلو این همه ضایعات گرفته نشود گویی میلیون‌ها متر مکعب آب برای تولید مواد غذایی را در هاونگ کوبیده اند!

به باور کارشناسان جلوگیری از ایجاد ضایعات از پیش شرط‌های توسعه کشاورزی است. آن‌ها معتقدند تنها در صورت سیاستگذاری، برنامه ریزی صحیح و سرمایه گذاریِ نه چندان زیاد در صنایع وابسته به کشاورزی، در مقایسه با رقم بالای ضایعات، نه تنها می‌توان این ضایعات را به حداقل رساند، بلکه با صرفه جویی‌های ارزی و صدور مازاد محصولات تولید شده به خارج، برای شکوفاییِ بخش کشاورزی، رونق اقتصادی و اشتغال پایدار، قدم‌های جهش داری برداشت.
*سیده نصرت شجاعی